Ένα από τα πιο σπουδαία ιερά της αρχαιότητας στα Άβδηρα, την πόλη του Δημόκριτου και του Ιπποκράτη
Με σπονδές και θυσίες κάτοικοι της αγροτικής κοινωνίας κατά την αρχαιότητα προσέρχονταν στο Ιερό της Δήμητρας και της Κόρης (σ.σ. της Περσεφόνης), στα Άβδηρα της Ξάνθης, ζητώντας την εύνοιά τους για την καρποφορία της γης και των γυναικών.
Το υπαίθριο ιερό, ένα από τα σημαντικότερα της μακεδονικής γης λειτουργούσε αδιάλειπτα για περισσότερους από δύο αιώνες, από το τέλος του 6ου π.Χ. αιώνα ως και το 4ο π.Χ. αιώνα-πιθανόν ως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα οικοδομικά κατάλοιπα του ιερού, αλλά και περίπου 25.000 πήλινες υδρίσκες, αριθμός εξαιρετικά μεγάλος -παρόμοιος έχει εντοπιστεί στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης στην Κόρινθο.
Παράλληλα, ήρθαν στο φως πήλινα ειδώλια κυρίως όρθιων και καθιστών γυναικείων μορφών, κεραμική, λύχνοι, καμένα οστά ζώων και όστρεα, ανακατεμένα με χώμα και στάχτη και επιπλέον δύο βωμοί, ένας βωμός τέφρας κι ένα κτήριο αδιευκρίνιστης χρήσης. Αντικείμενα που επίσης σχετίζονται με τη λατρεία της Δήμητρας είναι οι καλαθίσκοι, οι κέρνοι (αγγεία που είχαν ευρεία χρήση κατά τα Ελευσίνια Μυστήρια) και πήλινα ομοιώματα προσφορών. Βρέθηκαν επίσης πολλά θραύσματα ασκών, κυλίκων, ιχθυοπινακίων, οινοχόων, αμφορέων, κ.ά. Τα πήλινα ειδώλια καλύπτουν το χρονικό διάστημα από τα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα ως το τέλος ή τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα.
Το ιερό ιδρύθηκε κοντά στη βορειοδυτική πύλη της σπουδαίας αυτής πόλης, στη γωνία και σε επαφή με το οχυρωματικό τείχος και δίπλα στο λιμάνι και στις αρχαίες εκβολές του ποταμού Νέστου. Το νερό συνδέεται με τη λατρεία της Δήμητρας ως στοιχείο απαραίτητο αφενός για την καρποφορία της γης κι αφετέρου για την κάθαρση του σώματος, προκειμένου αυτό να συμμετάσχει σε λατρευτικά δρώμενα.
Οι υδρίσκες είχαν αναθηματική χρήση, καθώς το μικρό τους μέγεθος δεν βοηθά ούτε στη μεταφορά νερού, ούτε σε καθαρτήριες τελετές. Συμβόλιζαν τη γονιμότητα και προσφέρονταν από τις γυναίκες στο ιερό των Αβδήρων, με την παράκληση να φέρνει ο Νέστος νερό, για να υπάρχει ευμάρεια στα σπιτικά τους.
Το ιερό των Αβδήρων, που φέρει απλή διαμόρφωση και αποτελείται από ένα κτήριο και πολλαπλούς βωμούς, έχει αρκετά κοινά χαρακτηριστικά με τα μακεδονικά ιερά της Δήμητρας, στη Θάσο, όπου μάλιστα βρέθηκαν 300 αγγεία, στην Αμφίπολη, στην Πέλλα, στη Λητή, στο Δίον. Ο λατρευτικός χώρος καταλαμβάνει μια έκταση περίπου 700 τ.μ. μέσα στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο των Αβδήρων και από τη μελέτη του ευρημάτων φαίνεται πως είχε δύο φάσεις χρήσης. Ο εντοπισμός ενός φρέαρ-τάφρου για τη μεταφορά νερού, συνηγορεί υπέρ της λατρείας της θεάς Δήμητρας, που έχει ως χαρακτηριστικό της υγρές προσφορές.
Τα Άβδηρα του Δημόκριτου και του Ιπποκράτη
Η πόλη των Αβδήρων ιδρύθηκε σε παραθαλάσσια, κατά την αρχαιότητα, περιοχή, στις εκβολές του ποταμού Νέστου, στο βόρειο μυχό κόλπου που σήμερα έχει μετατραπεί σε έλος. Οι πρώτοι άποικοι ήρθαν από τις Κλαζομενές της Μικράς Ασίας, στα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τμήμα του τείχους των Κλαζομενών, που κατασκευάστηκε στα 650-625 π.Χ., καταστράφηκε στα τέλη του 7ου – αρχές 6ου αιώνα π.Χ. και σήμερα διατηρούνται τμήματα της βάσης του και της βόρειας πύλης.
Εκατό χρόνια αργότερα κατέπλευσε νέο κύμα αποίκων από την πόλη Τέω, επίσης στη χερσόνησο της Ιωνίας, που εγκαταστάθηκε και συγκατοίκησε με τους Κλαζομένιους. Εντοπίστηκε τμήμα του τείχους και των Τηίων, το οποίο κατασκευάστηκε στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. και καταστράφηκε ή εγκαταλείφθηκε κατά το β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.
α Άβδηρα γνώρισαν μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση και φιλοξένησαν τον Ξέρξη και τον στρατό του το 480 και το 479 π.Χ.. Η πόλη έγινε μέλος της Α΄ και της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας, το 350π.Χ. και κατακτήθηκε από τον Φίλιππο Β΄. Την ίδια περίοδο οι προσχώσεις του Νέστου άλλαξαν τη γεωμορφολογία της περιοχής και το φυσικό λιμάνι της πόλης προσχώθηκε και αχρηστεύτηκε. Αυτό οδήγησε τους Αβδηρίτες να εγκατασταθούν νοτιότερα, μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ., σε θέση με μεγαλύτερο υψόμετρο και πιο κοντά στη θάλασσα.
«Η πόλη των Αβδήρων, μία από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις της Θράκης, αποτέλεσε κέντρο οικονομικής και πνευματικής ακμής στην αρχαιότητα, συνδέοντας το όνομά της με μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Δημόκριτος και ο Ιπποκράτης. Η ίδρυσή της, στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. από αποίκους των Κλαζομενών, σηματοδότησε την απαρχή μιας λαμπρής πορείας, που συνεχίστηκε με την εγκατάσταση των Τηίων και τη συμμετοχή της στις μεγάλες ιστορικές εξελίξεις της εποχής», δήλωσε κατά την πρόσφατη επίσκεψή της η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Στη διάρκεια της 12ετούς περιοδείας του ανά την αρχαία Ελλάδα, ο Ιπποκράτης, πέρασε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στη Μακεδονία και τη Θράκη, όπου μελέτησε το κλίμα, τις ασθένειες, αλλά και την καθημερινότητα των κατοίκων, γεγονός που συνέβαλε στην ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης. Σύμφωνα με τις πηγές, όταν επισκέφτηκε τα Άβδηρα, θεράπευσε τον φιλόσοφο Δημόκριτο, ο οποίος ήταν ασθενής και βοήθησε την πόλη να αντιμετωπίσει μια επιδημία. Αυτή η επίσκεψη ενίσχυσε τη φήμη του ως ιατρού, ενώ επιπλεον φέρεται να μαθήτευσε δίπλα στον ιατρό Ηρόδικο από τη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης -στην ακτή της Προποντίδας-, ο οποίος θεωρείται ιδρυτής της αθλητιατρικής.
Το υπουργείο Πολιτισμού υλοποιεί ένα μεγάλο πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξης των Αβδήρων, το οποίο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο σχέδιο διατήρησης και προβολής του αρχαιολογικού τους πλούτου και χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Τα κυριότερα προβλήματα παθολογίας προκαλούνται από τα στάσιμα νερά, καθώς η περιοχή είναι ελώδης, με επακόλουθο τη φθορά των αρχιτεκτονικών μελών και των τειχών. Επειδή το δυτικό τμήμα του τείχους, με τον πύργο, είναι μονίμως κάτω από την επιφάνεια του νερού, σε συνδυασμό με τις φθορές των αρχιτεκτονικών μελών, δεν γίνεται αντιληπτή η μορφή των οικοδομικών καταλοίπων και της αλληλουχίας των οικοδομικών φάσεων του αρχαιολογικού χώρου.
Επιπλέον βρίσκονται σε εξέλιξη έργα αντιπλημμυρικής προστασίας και θωράκισης στο Ιερό της Δήμητρας και Κόρης.
voria.gr – Φωτογραφίες: Υπουργείο Πολιτισμού/Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης
